Cứ mỗi độ tháng chín tháng mười, mùa mưa lại ghé thăm dãy đất miền Trung chạy uốn cong theo chiều dài đất nước hình chữ S. Mảnh đất khô cằn với đất cát sỏi bạc màu, những cánh đồng choáng ngợp màu vàng dịu dàng, nương sắn, rẫy bắp xếp ngăn nắp trong những thửa ruộng vuông vứt chạy dài tít tắp đến tận cùng chân trời.
Con người miền Trung dường như đã quen với gió Lào bỏng rát da mặt, sự hoành hành của những trận bão lũ càng quét mọi thứ trên mặt đất vào vòng xoáy mênh mông sông nước. Những cánh đồng lúa đang vàng ươm bỗng phút chốc biến thành biển nước lênh láng, những ngôi nhà nhấp nhô trên mặt nước chỉ còn nhìn thấy trơ trọi mỗi nóc nhà. Ngồi trên những mô đất cao, lòng mỗi người dân cay đắng, nuốt tất cả trớ trêu của thiên nhiên vào tận đáy tâm can mà cam chịu, chấp nhận sự tàn khốc của những điều xảy ra bình thường nơi mảnh đất đầu sóng ngọn gió.
Mùa mưa nơi đây cũng đặc biệt so với những miền đất khác. Hạt mưa to nặng, ràn rạt, cuồng điên. Có khi mưa trút từng đợi dữ dội nhưng cũng có lúc kéo dài lê thê dầm dề từ ngày này qua ngày khác. Mọi hoạt động của nhà nông đều phải ngưng hoãn, mọi người ngồi nơi bậu cửa chỉ biết bó gối nhìn hạt mưa réo rắt lắc lư gọi mùa. Thay vì ngủ dài kì trong chăn ấm, nhiều người đã chọn việc săn tìm cá rô đồng làm thú vui, và cũng để bữa ăn mặn mà thêm vị chân quê nồng đượm.
Trời mưa, nước từ trong các con mương lênh láng lên cả lòng đường trải nhựa. Cá rô đồng lúc này ngược dòng nước đi lên lặn ngụp vẫy vùng để sinh đẻ. Đó là một cuộc đua vượt cạn đầy tính căng thẳng và mang đậm chất ngoạn mục. Cuộc hành hương ngược hướng theo tiếng gọi của khát khao thiên nhiên có thể sinh tồn. Mỗi dòng nước, ở ngóc ngách nhỏ nhất, thế hệ sau của cá rô cũng chan hòa trong bột nước li ti, bám víu vào rong, cây cối… sinh sôi cân bằng sinh thái thiên nhiên. Những con rô đồng căng đầy bụng trứng, đen trũi bóng bẩy cố ngoi lên cao, kéo lê thân mình trên mặt đường nhựa từng đàn khiến ai đó bắt gặp cảnh tượng ấy cũng phải thảng thốt ồ…ồ… tay chân cứ lúng túng, trí óc bấn loạn bởi sự hoang sơ của không gian mộc mạc giản dị của làng quê dân dã. Tôi còn nhớ, đến cái sợi lạt để xâu những chú cá rô cũng thật là đặc biệt. Chúng tôi mỗi lần đi bắt cá rô chẳng cần phải chuẩn bị giỏ đựng chỉ thích lấy cành cây dương liễu tuốt bỏ lá và cứ thế đã có một cái xâu cá lí tưởng. Hình ảnh những đứa trẻ đi chân trần lùa nước, cởi truồng tắm mưa, trên tay lúc về bao giờ cũng là một xâu cá rô đồng vẫn thổn thức từng ngày, từng giờ, từng phút, từng giây cứ sống mãi trong dòng kí ức dẫu đầy rẫy bộn bề cuộc sống của tôi.
Chiều về, hoàng hôn xám ngắt trong làn hơi nước trong veo, bầu trời cao và lộng gió, không khí mát lành, cả nhà lại quây quần bên mâm cơm có cá rô đồng hiện diện. Có thể nói mùa nào trong năm cũng có cá rô đồng nhưng mùa mưa ăn cá rô là đúng điệu nhất. Bữa cơm chỉ đơn sơ một đĩa cá rô đồng chiên xù vàng rộm, một chén nước mắm ớt tỏi giã nhuyễn hòa quyện nồng cháy vị cay cay, một ít chanh chua chua, hòa tấu cùng hơi nóng từ chén cơm được mẹ ấp ủ nơi góc bếp củi bốc lên nghi ngút như thể tất cả vạn vật sinh ra bên nhau nơi đất này để được đồng điệu cái vị quê mùa. Cái chất vị ấy không thể nhầm lẫn, không thể lãng quên, không thể nào phai mờ đối với những ai được ăn cơm cùng cá rô đồng trong khí trời một chiều mùa đông miền Trung như thế. Từ cái miệng xinh xinh của cô gái thôn quê, thổi nhẹ vào làn hơi của chén cơm nóng hổi, gắp một ít thịt cá chấm mắm, cơm dẻo kết hợp độ cay nhẹ và chua chua, bùi bùi của cá rô mới thấy hết cảnh thần tiên mà người nông dân vẫn thưởng thức mỗi ngày. Có phải chính những món ăn dân dã ấy đã làm nên tính cách đôn hậu, giản dị, rất đỗi chất phác của mỗi người dân quê. Họ có thể yêu công việc đồng ruộng đến mê say, họ có thể làm việc ngoài đồng ruộng từ sáng đến chiều mà trên môi vẫn nở nụ cười dù thấm dẫm giọt mồ hôi mằn mặn trên đầu lưỡi.
Cá rô đồng ngày mưa như một điệu nhạc mặn mà trong dàn đồng ca về cái chất thôn quê của một làng quê Việt. Đó là một món ăn thần tiên mà thiên nhiên đã ban tặng cho cuộc sống.
Ngoài trời tôi đã thấy gió ràn rạt trên ngọn bằng lăng trước nhà, trời ầng ậng nước, mây đen kịt đuổi bắt nhau. Dấu hiệu mỏng manh ấy báo hiệu tôi biết một mùa đông nữa sắp về. Tựa tay vào lang can, phóng tầm mắt xung quanh nhớ cảnh đồng nước mênh mông, mùi cá rô đồng thơm ngào ngạt cùng tiếng reo tí tách của lửa, trên đầu lưỡi sao bỗng thấy vị cay và chua dâng lên…mà hình như dư vị đó bây giờ chỉ còn trong tiềm thức. Bất giác, tâm hồn cảm thấy trống trãi, nỗi khát thèm dâng lên dào dạt,vị giác thì cứ tràn trề mùi vị của cá rô đồng đã lâu chưa được một lần được thưởng thức lại.